Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym często zastanawiają się czy ich dziecko mówi poprawnie, czy rozwój mowy przebiega prawidłowo, czy też może być zaburzony. Jeśli tak, to czy i w jaki sposób można pomóc dziecku. Zapobieganie i korekcja wad wymowy, to również w prostej zależności zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Bowiem dziecko źle mówiące najczęściej pisze z błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania w swobodnym wypowiadaniu się.
Logopeda kształtuje prawidłowy rozwój mowy, dba o prawidłową artykulacje głosek, rozpoznaje defekty mechanizmu mowy (upośledzenie ostrości słuchu, trudności w oddychaniu, nieprawidłowości zgryzu, problemy z połykaniem, krótkie wędzidełko podjęzykowe) i dzięki szybkiej interwencji, zapewnia specjalistyczną opiekę. Dba o rozsądną współpracę z rodzicami, która czyni redukcję mowy skuteczniejszą i przyśpiesza ją, a materiały dla uczniów i rodziców, które opracowuje, wyrabiają prawidłowe nawyki artykulacyjne w mowie dziecka, co przynosi efektywność terapii.
Niezbędną pomocą, która pozwoliła uzyskać szybkie, pożądane rezultaty i efekty, jak również uczynić zajęcia ciekawszymi, co mobilizuje uczniów do efektywnej i sumiennej pracy, jest multimedialna pracownia logopedyczna ze sprzętem specjalistycznym do pracy z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną, współfinansowaną przez Unię Europejską.
Jak postępować, by naszym dzieciom prawidłowo rozwijała się mowa?
Mowa jako akt w procesie porozumiewania się językowego słownego, odgrywa ważną rolę w życiu człowieka. Kontakt z innymi ludźmi jest możliwy dzięki umiejętności mówienia i rozumienia tekstów słownych.
Mowa to sprawność i jak każdą sprawność należy doskonalić. Jedyną drogą do jej nabywania jest kontakt z otoczeniem, a więc przyjmowanie prawidłowych wzorców mowy poprzez „osłuchanie” się z nią w najbliższym środowisku. To ile i w jaki sposób mówimy do dziecka, ma duży wpływ na rozwój jego mowy.
Oto kilka rad:
- Jak najwięcej mówić do malca od pierwszych dni jego życia, w każdej sytuacji (na spacerze, podczas zabawy, zabiegów pielęgnacyjnych); mówić ciepłym, serdecznym tonem i jak najwięcej uśmiechać się. Nie należy martwić się, że dziecko nie rozumie ani słowa, ale wiele się od nas uczy, zapoznaje się z akcentem, rytmem języka.
- Mówić powoli i wyraźnie. Rodzice muszą mówić poprawnie! Nie mogą powtarzać „wytworów” językowych dzieci. To nie rodzice mają się uczyć mowy od dziecka, lecz dziecko od rodziców. Zadanie rodziców w okresie kształtowania się mowy dziecka polega na dostarczaniu prawidłowych wzorców wypowiedzi.
- Wymawiajmy słowa przesadnie dzieląc na sylaby: „ma-ma’, „pie-sek”. Nie połykajmy końcówek, nie spieszmy się. Zachęcajmy by dziecko patrzyło na nas, kiedy mówimy. Dzięki temu będzie widziało jak układają się usta, język wymawiając poszczególne głoski.
- Dostarczać bodźców dźwiękowych: śpiewać, nucić piosenki, czytać bajki, słuchać spokojnej muzyki. Czytać należy jak najwcześniej i jak najwięcej, wówczas dziecko nauczy się słuchać i skupiać uwagę.
- Zabawy, np.; „Idzie rak…”, „kosi, kosi łapki” – dziecko poprzez to łatwiej zapamiętuje słowa, którym towarzyszy np.; klaskanie, wędrowanie palcami po ciele.1
- Ćwiczenie odgłosów- demonstrowanie jak „mówi” krowa, kotek, rybka itp. Naśladujmy auto- „brum”, zabawkę nurkującą w wodzie „plum”.2
- Powtarzaj słowa: „Zobacz Oluniu, to są spodenki. Te spodenki są czerwone”. To ułatwia zapamiętywanie, a przede wszystkim pozwala dziecku na „wyłapanie” poszczególnych słów spośród dźwięków. Podczas rozmowy nie używaj zaimków, lecz rzeczowników, np.; „To spodenki Oli”, zamiast „To twoje spodenki”.
- Jeśli dziecko źle wymawia jakąś głoskę to nie zachęcajmy go do powtarzania wyrazów zawierających tę głoskę po parę razy, ponieważ to tylko utrwala złą wymowę. Dziecko nie przygotowane pod względem artykulacyjnym niedostatecznie różnicuje słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiając nieprawidłowo. Nie należy też karcić, ani zawstydzać dziecka złą wymową, gdyż to hamuje chęć do mówienia.
- Wszystkie spółgłoski wymawiamy krótko bez „y”, np.; głoskę „t” wymawiamy krótko „t”, a nie „t-y” (bo to są 2 głoski). Jeśli dostarczymy dziecku złych wzorców, to nie dziwmy się, że przegłoskuje ono wyraz „tata” jako „ty-a-ty-a”.
- W okresie kształtowania się mowy, nie należy dziecka leworęcznego zmuszać do pisania prawą ręką, gdyż zaburza to funkcjonowanie mechanizmu mowy, co w konsekwencji może prowadzić do jąkania.
Rozwojowi mowy sprzyja karmienie piersią. Ssanie – to najlepsze w tym okresie ćwiczenia języka, warg i policzków. Wtedy niemowlę uaktywnia cały narząd artykulacyjny – tak ważny dla mowy. Już w okresie niemowlęcym można stymulować pracę narządów artykulacyjnych poprzez delikatny masaż (głaskanie, nacieranie, wcieranie, rozcieranie języka, dziąseł, policzków i warg).
Rodzice powinni obserwować dziecko, czy reaguje ono na dźwięki z otoczenia, ponieważ dobry słuch jest warunkiem rozwoju mowy. Nawet niewielki niedosłuch może zahamować rozwój mowy. Należy od niemowlęcia bacznie zwracać uwagę, czy dziecko odwraca główkę w kierunku źródła dźwięku, reaguje na odgłos telefonu lub dzwonka. Najprostsze ćwiczenie to potrząsanie grzechotką za plecami malca z prawej i lewej strony i obserwowanie jego reakcji.
Należy pamiętać o tym, że rozwój mowy może być bardziej nasilony lub zwolniony. Zastój występuje wówczas, kiedy dziecko zaczyna chodzić, wtedy skupia swą uwagę na nowej umiejętności i zaczyna baczniej poznawać świat. Po opanowaniu nauki chodzenia, znów wraca praca nad mową. Uważajmy także, aby nie „gasić” w dziecku skłonności do mówienia. Czasem wystarczy obojętność, cierpka uwaga, brak zrozumienia i czasu na wysłuchanie tego, co dziecko ma nam do powiedzenia, aby zahamować ten proces.
Nie możemy zapomnieć, że cały proces rozwoju człowieka przebiega w otoczeniu społecznym, wśród różnych ludzi. To w jaki sposób potrafi on funkcjonować w społeczeństwie w dużej mierze zależy od wpływu środowiska rodzinnego. To właśnie rodzice wprowadzają dziecko w tajniki komunikacji międzyludzkiej i dzięki nim potrafi ono opanować tę niezmiernie trudną sztuką.
Rodzicu!!! Naprawdę można dziecku pomóc w nauce mówienia. I wcale nie potrzebujemy skomplikowanych metod. Należy wypróbować powyższe sposoby, a wkrótce porozmawiamy ze swą pociechą.
Jeżeli u naszego dziecka zauważymy opóźniony rozwój mowy, warto wybrać się do logopedy lub zapisać go do przedszkola. Kontakt z innymi dziećmi, wpływ grupy rówieśniczej mobilizuje do mówienia, stwarza wiele konkretnych sytuacji aktywizujących mowę dziecka.
Przyczyny uszkodzeń słuchu
Przyczyny uszkodzeń słuchu u dzieci są różne. Mogą być wrodzone lub nabyte: Wady wrodzone – to np. różyczka, na którą matka chorowała będąc w ciąży, uraz okołoporodowy.Wady nabyte są najczęściej spowodowane następstwem poważnych chorób dziecka np. zapalenie opon mózgowych lub stosowanie leków tzw. ”ototoksycznych”, które uszkadzają słuch. Bywa też, że uszkodzenie słuchu powstaje stopniowo, np. na skutek powtarzających się zapaleń ucha środkowego .Głuchota bywa też dziedziczna. Kiedy mamy do czynienia z utratą słuchu, to ważne jest zlokalizowanie miejsca, w którym nastąpiło uszkodzenie narządu słuchu oraz określenie typu wady słuchu.
Niedosłuch przewodzeniowy jest wówczas, gdy zostanie uszkodzone ucho środkowe. Może on wpłynąć na naturalny rozwój mowy.
Niedosłuch odbiorczy uszkodzenie w uchu wewnętrznym, tj. w ślimaku lub w odrębnie nerwu słuchowego. Jest to wada zazwyczaj głęboka (prawie głuchota). Aby określić ubytek słuchu dziecka, należy zrobić badanie audiometryczne, które określa w decybelach próg słuchu oraz pokazuje jakie dźwięki (niskie czy wysokie) dziecko słyszy. Laryngolodzy, surdologopedzi na podstawie audiogramu mogą określić możliwości rozwojowe w zakresie mowy (np. jakich głosek nie jest w stanie dziecko usłyszeć) oraz dostarczyć wskazówek dotyczących odpowiedniego doboru aparatu słuchowego.
Początki kontaktów z dzieckiem z wadą słuchu nie są łatwe. Może pojawić się uczucie lęku, niepewności zarówno u kolegów z klasy jaki i nauczycieli:
- Należy zwracać się do ucznia niepełnosprawnego, tzn. tak, aby nas widział i mógł odczytać z naszych ust.
- Głośno zawołać, aby na nas spojrzał lub podejść do niego bliżej.
- Zaczynać mówić dopiero wtedy, gdy przed nim stoimy.
- Mówić zrozumiale , troszkę spowalniając tempo.
Działalność diagnostyczna mająca na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy.
- Wstępne przeprowadzenie badań w celu ustalenia mowy uczniów klas pierwszych (test przesiewowy).
- Zakwalifikowanie potrzebujących uczniów do dalszej terapii i udzielenie pomocy logopedycznej.
- Przeprowadzenie prawidłowej diagnozy ucznia.
- Kontynuacja terapii u uczniów z dysfunkcjami mowy.
Profilaktyka
- Zapobieganie powstawaniu wad i czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy.
2. Stymulowanie procesu nabywania kompetencji i sprawności warunkujących prawidłowy przebieg komunikacji językowych. - Czuwanie nad rozwojem mowy , kształcenie, rozwijaniei doskonalenie umiejętności komunikowania się z otoczeniem.
- Zapobieganie dysharmonii rozwojowych.
- Stymulowanie rozwoju poznawczo-językowego.
6. Prowadzenie ćwiczeń kształtujących prawidłową mowę i doskonalące mowę już ukształtowaną: ćwiczenia ortofoniczne słuchowe, rytmiczne, ćwiczenia artykulacji, dykcji, usprawniania narządów mowy.
7. Stymulacja rozwoju językowego uczniów z uwzględnieniem wszystkich aspektów mowy: wymowa, słownictwo, strona gramatyczna i stylistyczna.
Terapia logopedyczna, jednolitość oddziaływań dydaktyczno – wychowawczych.
1. Ustalenie odpowiedniego rodzaju terapii w celu osiągnięcia zamierzonych efektów pracy, usuwanie, likwidowanie wszelkich zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej.
- Uwzględnienie potrzeb dziecka w terapii, pomoc w przezwyciężaniu problemów z mówieniem, rozumieniem, pisaniem, czytaniem.
- Indywidualna lub grupowa praca z uczniem w zależności od rodzaju zaburzenia mowy.
- Włączanie, zaangażowanie Rodzica lub opiekuna do życia szkolnego, pracyz dzieckiem i zachęta do realizacji zadanego materiału ćwiczeniowego.
- Przeprowadzenie wywiadu z rodzicami lub opiekunami badanego ucznia, pedagogizacja rodziców lub opiekunów.
- Regularne spotkania logopedy z uczniem.
Podnoszenie jakości opieki logopedycznej.
- Współpraca z nauczycielami prowadzącymi zajęcia korekcyjno – kompensacyjne, uświadomienie ważności prawidłowej wymowy u dzieci, zapewnienie pomocy o charakterze terapeutycznym i instruktażowym.
- Stała współpraca z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną.
- Współpraca z Polskim Towarzystwem Logopedycznym i grupami wsparcia.
4.Wykorzystanie w pracy specjalistycznego sprzętu logopedycznego.
Podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstaniu zaburzeń komunikacji językowej.
Uczestnictwo w wewnątrz szkolnych i pozaszkolnych formach doskonalenia zawodowego, pogłębianie wiedzy i umiejętności służących własnemu rozwojowi oraz podnoszeniu jakości pracy szkoły poprzez organizację i udział w różnych formach kształcenia ustawicznego.
- Udział w konferencjach metodycznych.
- Dokształcanie i doskonalenie umiejętności z zakresu logopedii.
Rozwój mowy 3,4,5-latków
Dziecko 3 – letni. Rozumie to, co do niego mówimy, przy czym treści naszych wypowiedzi nie mogą wybiegać poza wcześniejsze doświadczenia dziecka.
Dziecko spełnia polecenia zawierające znane mu wyrazy (np. wskazuje części twarzy, ciała, przynosi przedmioty, pytane – podaje swoje imię, wykonuje codzienne czynności według podanych poleceń słownych np. połóż lalkę spać).
Dziecko w tym wieku komunikuje się już z otoczeniem za pomocą zdania dwu-, trzy- wyrazowego. Mówi chętnie i dużo. Opowiada o tym, co widzi, czuje (np. pada deszcz, jest zimno itp.).
Trzyletnie dziecko powinno wymawiać prawidłowo następujące głoski: a, o, u, e, y, i , p, m, (także zmiękczone: pi, bi, mi), f, w, (fi, wi), t, d, n, ń, l (li), ś, ź, ć, dź, k, g (ki, gi), h, j, ł. Zdarza się, że w trudnych wyrazach głoski mogą być opuszczone bądź zastępowane innymi głoskami.
Głoski: s, z, c, dz zaczynają być wymawiane twardo, chociaż bywają jeszcze zastępowane przez głoski: ś, ź, ć, dź.
Głoska: r wymawiana jest bardzo często jako: L.
Głoski: sz, ż, cz, dż są wymawiane jako: s, z, c, dz, bądź ś, ź, ć, dź.
Należy jednakże pamiętać o tym, aby nie naśladować wymowy dziecka, gdyż wypowiedzi osób dorosłych są wzorem, według którego dziecko uczy się mówić. Powinny być zawsze pełne i poprawne, a wszystkie głoski wymówione prawidłowo.Dziecko 4 – letnie. Dziecko rozumie i wykonuje nasze polecenia, także i te, które zawierają wyrażenia przyimkowe (na, pod, do, w, przed, za, obok ). Rozpoznaje kolory. Pytane odpowiada, co robi, czy jest mu zimno, kiedy jest głodne itp.
Wypowiedzi dziecka wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości.
Dziecko ma jeszcze trudności w budowaniu wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym, ale pojawia się zaciekawienie poprawnością językową.
Dziecko 4-letnie zadaje bardzo dużo pytań.
Pytania te są podyktowane ciekawością świata, są precyzyjne. Dziecko pyta np. co to?, jaki jest?, po co to?, dlaczego tak się dzieje? Pyta o znaczenie nowych niezrozumiałych dla niego wyrazów i zjawisk.
Na wszystkie pytania dziecka trzeba odpowiadać cierpliwie i wyczerpująco. W ten sposób pobudzamy rozwój intelektualny dziecka i proces rozwoju mowy.
Charakterystyczne dla tego okresu jest tworzenie przez dziecko form analogicznych do używanych wyrazów tzw. nedonizmy (np. biegacz – osoba, która biegnie).
Nie należy jednak tego utrwalać. Zawsze po takiej wypowiedzi trzeba podać dziecku prawidłową nazwę.
Głoski: s, z, c, dz powinny już brzmieć twardo i (podobnie jak głoski: ś, ź, ć, dź) wymawiane ze złączonymi zębami (język nie powinien wsuwać się między zęby).
U niektórych dzieci mogą pojawić się już głoski: r oraz: sz, ż, cz, dż, pamiętajmy jednak o tym, że ich wymawianie jako: s, z, c, dz, oraz l jeszcze w tym okresie jest normą.Dziecko 5 – letnie. W tym wieku wypowiedzi dziecka przyjmują formę wielozdaniową. Dziecko chętnie opowiada o tym, co się działo w przedszkolu, na spacerze, potrafi opowiedzieć obejrzany film. Pytane o znaczenie słów potrafi je wyjaśnić. Potrafi opisywać przedmioty, podając ich cechy charakterystyczne oraz ich przydatność.
W swoich wypowiedziach dziecko uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe. Agramatyzmy zanikają. Wymowa doskonali się. Głoski: r, oraz sz, ż, cz, dż wymawiane są prawidłowo. Wszystkie głoski dźwięczne brzmią dźwięcznie (b, d, g, w, z, dz, ź, dź, ż, dż).
Rozwój mowy dziecka powinien być ostatecznie zakończony do 6 roku życia, ale proces rozwoju funkcji komunikacyjnej języka trwa nadal.
U niektórych dzieci umiejętność odbioru i rozumienia poleceń słownych z jakiś przyczyn jest zaburzona, to powoduje słabszą umiejętność tworzenia wypowiedzi słownych, co wiąże się ze słabszym przyswajaniem nowego słownictwa, dziecko ma trudności w tworzeniu dłuższych wypowiedzi oraz w budowaniu zdań poprawnych pod względem gramatycznym. Czasami nie rozumie poleceń słownych. Tu powinniśmy sprawdzić przede wszystkim słuch fizjologiczny naszego dziecka, aby wykluczyć bądź potwierdzić wadę słuchu.
U innych dzieci rozumienie jest prawidłowe, zdania są poprawne pod względem gramatycznym, ale niektóre dźwięki mowy zastępowane są innymi dźwiękami.
Nasze zastrzeżenia powinno też budzić zbyt szybkie lub zbyt wolne tempo wypowiedzi i jej monotonność.
Jeżeli po zapoznaniu się z powyższym opracowaniem dostrzegą Państwo u swojego dziecka jakieś nieprawidłowości, to należałoby się skonsultować ze specjalistą – logopedą. Im wcześniej rozpoczniemy stymulację rozwoju mowy, tym efekty naszych oddziaływań będą lepsze. W znacznej mierze zależy to również od rodziców i opiekunów dziecka, ich zaangażowania i systematycznej pracy. Przysłuchujcie się mowie Waszych dzieci i wszelkie wątpliwości wyjaśniajcie w porozumieniu z logopedą.
